Covid-19 Pandemisinin Akılcı İlaç Kullanımına Etkisi (Batman ili örnegi)

Authors

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.10446607

Keywords:

Rational drug use, COVID 19, Knowledge

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Akılcı olmayan ilaç kullanımı ile ilgili COVID-19 pandemisinden korunmak için ilaçların yanlış şekilde kullanılması, gereksiz antibiyotik tüketimi, gereğinden fazla ilaç reçete edilmesi beraberinde vitamin ilaçlarının kullanımının artması dolayısıyla bireylerinakılcı ilaç kullanımı konusunda bilgi ve tutum durumunu araştırmak amacıyla yapılmıştır. Veriler, literatür taraması ile oluşturulan google anket formu aracılığı ile toplanmıştır. Anket iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde katılımcıların demografik verilerine yönelik sorular bulunmaktadır. İkinci bölümde ise bireylerin akılcı ilaç kullanımına ölçegi kullanılarak katılımcıların bilği düzeylerini belirlemeye yönelik çoktan seçmeli seçeneklerden birini yanıt vermeleri istenmiştir. Araştırmanın uygulamasına başlamadan önce Batman Üniversitesi etik kurul izni alınmıştır. Tanımlayıcı veriler yüzde, sayı ve ortalama, istatistiksel verilerde ki-kare analizi kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi uygulanan analizlerde 0,05 (p<0,05) olarak belirlenmiştir.  Araştırmaya katılan toplamda 255 kişi ankete katılmış olup, %59.8 kadın ,%55.9 lisans mezunuydu. Çalışmaya katılanların %16.4’nün kronik rahatsızlıgının oldugunu, Grip, nezle, soğuk algınlığı gibi şikâyetleriniz üzerine muayene olmadan, kendi başınıza antibiyotik kullananların oranı %15.2, Koronavirüs (COVID-19) Pandemisinde korunmak için doktor önerisi dışında vitamin ilaçlarını kullananların oranı %45.3 olarak kullandıklarını belirtmişlerdir. Araştırmaya katılanlarda COVİD 19 sürecinde akılcı olmayan ilaç kullanımı olduğu tespit edilmiştir. Evde kalan ilaçların hekime danışılmadan kullanımı, gereksiz yere hekimden ilaç talep edilmesi ve başkasının tavsiyesiyle ilaç kullanımı akılcı ilaç kullanımı önüne geçilmesine yönelik toplumda akılcı ilaç kullanım bilincinin arttırılması amacıyla sosyal politikalar, eğitimler ve araştırmalar geliştirilebilir.

Author Biography

Nilğün ULUTAŞDEMİR, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, Gümüşhane

  1. GİRİŞ

 

Dünya Sağlık Örgütü(1985) tarafından Akılcı İlaç Kullanımı ‘‘Hastaların, klinik ihtiyaçlarına uygun ilaçları,  bireysel ihtiyaçlarını karşılayan dozlarda, yeterli bir süre içerisinde kendileri ve toplum için en düşük maliyetle almaları gerektiren kurallardır” tanımlanmıştır(WHO). Dünya’da sağlık harcamaları kalemleri arasında ilaca ayrılan payın ilaca ayrılan payın artması akılcı ilaç kullanımına yönelik çeşitli önlemler düzenleme yapılmasını zorunlu hale gelmektedir. Akılcı olmayan ilaç kullanımı hem tıbbi hem de ekonomik sorunları beraberinde getirmektedir. Sağlık Bakanlığı(SB) Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2019 verilerine göre, 1.000 Kişiye Düşen Günlük Antibiyotik (ATC-J01) Tüketim Miktarının Uluslararası Karşılaştırması Türkiye’de günde 1.000 Kişi başına 31,9 Tanımlanmış Günlük Doz(DDD) ile OECD ülkeleri arasında Yunanistan’dan sonra ikinci sırada yer almaktadır (SB,2020).

Akılcı ilaç kullanımında sorumluluk sahibi taraflar; hekim, eczacı, hemşire, diğer sağlık personeli, hasta ve hasta yakını, düzenleyici otorite, üretici ve diğer kurum ve kuruluşlardır. AİK uygulama sürecin ilk taraflarından olan hekimin doğru teşhis ve tedavi planı ile reçete edilen ilaçların seçimi sürecin ilk aşamasını oluşturmaktadır(İşler,2019). AİK’nin  sürecin ikinci aşamasında sorumlu taraflarından biri olan hastalar, hekimin kendisine uyguladığı tedaviyi ev ortamında diğer önemli taraflarından olan eczacının kendine ilaç kullanımının nasıl kullanacağı anlatması ve hastanın bunu kendi sağlık okuryazarlığın bilgi düzeyi kadar anlayıp doğru bir şekilde uygulayabilmesi Akılcı olmayan ilaç kullanımında (AOİK) sonucu doğacak problemleri önlemede önemlidir(Kılıç,2020).

Akılcı olmayan ilaç kullanımının nedenleri arasında eğitim eksikliği, sosyokültürel, ekonomik seviyesi ve yönetimsel mekanizmalardan kaynaklanan bir çok nedeni vardır (Osema ve Lamikara, 2012).  Günümüzde nüfusun hızla yaşlanması ve artan kronik hastalık yükü nedeniyle bireylerin ilaç tedavisine olan gereksinimleri artmaktadır. İlaçlar doğru kullanıldığında hastalıkların tedavisi, ölüm oranlarında azalma gibi önemli yararlar sağlamakla birlikte, yanlış kullanıldığında komplikasyonlara ve mortalite artışına neden olabilmektedir. Bu etkileri nedeniyle ilaçların “akılcı kullanımına” yönelik ilgi gün geçtikçe artmaktadır (Ercan ve Biçer, 2019). Türkiye genelinde yapılan araştırmalarda ilaçların büyük çoğunluğunun akılcı olmayan şekilde kullanıldığı bildirilmiştir (Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, 2011). Akılcı olmayan ilaç kullanımı sonucunda, istenmeyen ilaç etkileşimleri, hastalıkların tedavisinde gecikme, advers olaylarda artış, bazı ilaçlara karşı direnç gelişmesi, hastaların tedaviye uyumunun azalması, tedavi maliyetlerinin artması, ilaç bağımlılığı gelişmesi gibi olumsuz durumlar ortaya çıkmaktadır (Saygılı, Özer ve Uğurluoğlu, 2015). Bununla birlikte akılcı olmayan şekilde gereksiz ve fazla ilaç kullanımı tüm dünyada sağlık giderlerini arttırarak ciddi ekonomik kayıplara yol açmaktadır (Dağtekin ve ark., 2018; WHO, 2005).

AOİK en sık yapılan hatalar olarak; ‘‘Hasta başına çok fazla ilaç kullanımı (polieczacılık); bakteriyel olmayan enfeksiyonlar için antimikrobiyallerin uygunsuz kullanımı, genellikle yetersiz dozda; oral formülasyonların daha uygun olacağı durumlarda enjeksiyonların aşırı kullanımı; klinik kılavuzlara göre reçete yazmama;  genellikle reçeteli ilaçlarla uygun olmayan kendi kendine ilaç tedavisi gibi hatalar ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca İlaçlara erişim eksikliği ve uygun olmayan dozlar, özellikle çocukluk çağı enfeksiyonları ve hipertansiyon, diyabet, epilepsi ve zihinsel bozukluklar gibi kronik hastalıklar için ciddi morbidite ve mortalite gibi istenmeyen durumlarında ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Dünya genelinde mevcut ilaçların yarısından fazlası uygunsuz bir şekilde reçetelenmekte, dağıtılmakta veya satılmaktadır. Ayrıca hastaların yarısı  ise reçetelenmiş olan bu ilaçları doğru şekilde kullanmamaktadır. Dünya nüfusunun yaklaşık üçte biri temel ilaçlara erişimden yoksundur (WHO,2020). Ayrıca yasal olarak reçete ile esatılması gereken birçok ilaçların, geri ödeme için zorunlu olarak reçete ile alınanlar dışında eczanede ‘reçete ile satılır’ iabaresi olmasına ragmen reçetesiz rahatlıkla eczanelerden satılmaktadır. .Ülkemizde ailevi ilişkilerde, arkadaşlık akraba ilşkilerinde birbirine ilaç tavsiye etmeleri, doktora kendileri ve yakınları için  ilaç yazdırmaları ve evde bulunan yarım kalan ilaçları vermeleri  vb.durumlar akılcı olmayan ilaç kullanma sorunun devam etmesini sağlayacaktır. Bu durum sonucunda hastaların kendi kendini tedavi etmeye çalışması, kendi karariyla hekime danismadan bagimlilik yapmayan diger ilaçlari (antibiyotikler, vitaminler, zayiflatici ilaçlar) kullanarak toplumda semptomlari gizleme ve hastaligin tanilamasini geciktirme ve diger birçok sakincalari da ya da ilaçlara karsi duyarlilikta azalmalar görülmesıne neden olmaktadır (İpteş ve Khorshid, 2004).

References

Baybek H, Bulut D, Çakır A. Muğla Üniversitesi İdari Personelinin İlaç Kullanma Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2005;15:53

Dağtekin, G., Demirtaş, Z., Alaiye, M., Sağlan, R., Önsüz, M. F., Işıklı, B., … Metintaş, S. (2018). Birinci basamak sağlık kuruluşuna başvuran erişkinlerin akılcı ilaç kullanım tutum ve davranışları. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 3(1),12-23.

Ekenler Ş.,Koçoğlu D.(2016)Bireylerin Akılcı İlaç Kullanımıyla İlgili Bilgi ve Uygulamaları Individuals’ Knowledge and Practices About Rational Drug Use (Araştırma) Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 2016, 3(3), 44-55

Ercan, T., Biçer, D. F. (2019). Tüketicilerin akılcı ilaç kullanımına yönelik bilgi düzeyleri ve davranışlarını etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi: Sivas ili örneği. Business & Management Studies: An International Journal, 7(2), 998-1021. doi: 10.15295/bmij.v7i2.1133

Gürhan B.(2016). Bir Üniversite Hastanesine Başvuran Hastaların Akılcı İlaç Kullanım İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi. Aile Hekimliği Anabilim Dalı Tıpta Uzmanlık Tezi. Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. A. Selda Tekiner. Ankara – 2016

İpteş, S., Khorshid, L. (2004). Üniversite öğrencilerinin ilaç kullanım durumlarının incelenmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Dergisi, 20(1), 97106.

İşler A.O(2019). 18-65 Yaş Arası Kişilerin Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Ve Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Akılcı İlaç Kullanımı Üzerine Etkisinin Değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi. İzmir Haziran – 2019

Karataş Y, Dinler B, Erdoğdu T, Ertuğ P, Seydaoğlu G. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi'ne Başvuran Hasta ve Hasta Yakınlarının İlaç Kullanım Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2012;37(1):1-8.

Kılıç R. Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı; Denizli İli Pamukkale İlçesindeki Aile Sağlığı Merkezlerine Başvuran Yetişkinlerde Akılcı İlaç Kullanımı; Uzmanlık Tezi. Danışman Doç.Dr. Aysun Özşahin Denizli – 2020

Osema, K. P., Lamikara, A. (2012). A study of prevalence of self medication practice among university students in Southwestern Nigeria. Tropical Journal of Pharmaceutical Research, 11(4), 683-689. doi: 10.4314/tjpr.v11i4.21

Özkan S, Özbay OD, Aksakal N, İlhan MN, Aycan S. Bir Üniversite Hastanesine Başvuran Hastaların Hasta Olduklarındaki Tutumları ve İlaç Kullanım Alışkanlıkları. TAF Prev Med Bull. 2005;4(5):223-37.

Özkan S, Özbay OD, Aksakal N, İlhan MN, Aycan S. Bir Üniversite Hastanesine Başvuran Hastaların Hasta Olduklarındaki Tutumları ve İlaç Kullanım Alışkanlıkları. TAF Prev Med Bull. 2005;4(5):223-37.

Pınar N, Karataş Y, Bozdemir N, ve ark. Adana İlindeki İnsanların İlaç Kullanım Alışkanlıkları. TAF Prev Med Bull. 2013;12(6):636-9. DOI: 10.5455/pmb.1-1344333007

Sağlık Bakanlığı sağlık istatistikleri yıllığı 2018 .https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/36134,siy2018trpdf.pdf?0 Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.

Saygılı, M., Özer, Ö., Uğurluoğlu, Ö. (2015). Bir kamu hastanesinde hemşirelerin akılcı ilaç kullanımına yönelik bilgi ve davranışlarının değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(3), 162-170.

The rational use of drugs: report of the Conference of Experts. World Health Organization, Nairobi. 1985.

Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. (2011). Hekimlerin akılcı reçeteleme yaklaşımı. Araştırma Serisi,8.

Uçman, T., Uysal, N. (2021). Yetişkin Bireylerde Akılcı İlaç Kullanımı Ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. BANÜ Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3(2), 126-133. doi:10.46413/Xboneyusb ad.85952

Uskun E, Uskun SB, Öztürk M, Kişioğlu AN. Sağlık ocağına başvuru öncesi ilaç kullanımı. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2004;13(12):451-4.

Vançelik S, Çalıkoğlu O, Güraksın A, ve ark. Pratisyen Hekimlerin Reçete Yazımını Şekillendiren Faktöerler ve Akılcı İlaç Kullanım Kriterlerini Önemseme Durumları. Hacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Dergisi. 2006;26(2):65-75.

World Health Organization (2005). Antimicrobial resistance: a threat to global health security. Rational use of medicines by prescribers and patients, A58/14.

World Health Organization. WHO policy perspectives on medicines. Promoting rational use of medicines: corecomponents. GenevaSept 2002. http://apps.who.int/medicinedocs/ pdf/ h3011e/h3011e.pdf Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.

Yapıcı G, Balıkçı S, Uğur Ö. Birinci basamak sağlık kuruluşuna başvuranların ilaç kullanımı konusundaki tutum ve davranışları. Dicle Tıp Dergisi. 2011;38(4):458-65.

Downloads

Published

2023-12-31

How to Cite

Yiğitalp Rencber, S., & Ulutaşdemir, N. (2023). Covid-19 Pandemisinin Akılcı İlaç Kullanımına Etkisi (Batman ili örnegi). ICONTECH INTERNATIONAL JOURNAL, 7(4), 16–25. https://doi.org/10.5281/zenodo.10446607

Issue

Vol. 7 No. 4 (2023)

Section

Articles

License

Copyright (c) 2023 ICONTECH INTERNATIONAL JOURNAL

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.