Brusella ve Şap Hastalıkları: Türkiye’de Aşılama Stratejileri ve Ekonomik Etkiler Üzerine Derleme
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17917494Ключевые слова:
Bruselloz, Şap Hastalığı, Aşılama, Ekonomik Etki, Maliyet-Fayda Analizi, Türkiye, Hayvansal ÜretimАннотация
Bruselloz (Brucella spp.) ve Şap (Foot and Mouth Disease, FMD) hastalıkları, Türkiye’de hayvansal üretimi doğrudan etkileyen ve milli ekonomide milyonlarca dolarlık kayıplara neden olan en önemli zoonotik ve viral enfeksiyonlardandır. Bu derlemede, Türkiye’de bu hastalıkların kontrolüne yönelik yürütülen aşılama programlarının ekonomik etkileri ve maliyet-fayda analizleri güncel literatür doğrultusunda değerlendirilmiştir. Bulgular, düzenli aşılama stratejilerinin süt ve et üretimindeki verim kayıplarını önleyerek üretici gelirlerinde anlamlı artışlar sağladığını, tedavi, tazminat ve salgın yönetim giderlerini azalttığını ortaya koymaktadır. Şap hastalığında yılda iki veya üç kez yapılan kitlesel aşılama kampanyaları, sınır bölgelerinde vaka sayısını düşürmekte ve hayvan başına ortalama 15–20 ABD doları düzeyinde ek net gelir oluşturmaktadır. Bruselloz aşılaması ise yalnızca hayvansal üretim kayıplarını azaltmakla kalmamakta, aynı zamanda zoonotik bulaşın önlenmesi yoluyla insan sağlığı harcamalarını ve iş gücü kayıplarını da düşürerek toplum ekonomisine ikincil katkı sunmaktadır. Yapılan maliyet-fayda analizlerine göre bruselloz aşılamasına yapılan her 1 TL’lik yatırım, ortalama 2–2,5 TL ekonomik fayda sağlamaktadır. Bu sonuç, aşılama programlarının hem mikro düzeyde üretici gelirini hem de makro düzeyde kamu bütçesi dengesini güçlendiren bir araç olduğunu göstermektedir. Ayrıca kitlesel aşılama ve “test-kesim” politikalarının birlikte yürütülmesi, uzun vadede ihracat potansiyelini artırmakta ve Türkiye’nin hayvansal ürün ticaretinde rekabet gücünü desteklemektedir. Sonuç olarak, şap ve bruselloz kontrolünde sürdürülebilir bir ekonomik fayda elde edilebilmesi, yüksek aşılama oranlarının korunması, yerli aşı üretiminin güçlendirilmesi ve tüm paydaşların katılımıyla entegre kontrol politikalarının sürdürülmesiyle mümkündür.
Библиографические ссылки
Aftosa F, (2014). Foot and Mouth Disease. The center for Food Security&Public Health.Erişim:http://www.cfsph. iastate.edu/Factsheets/pdfs/foot_and_mouth_disease.pdf Erişim Tarihi: 05.12.2015
Alexandersen, S., & Mowat, N. (2005). The structure of foot-and-mouth disease virus. İçinde B. W. J. Mahy (Ed.), Current Topics in Microbiology and Immunology (Foot-and-Mouth Disease Virus) (s. 9–33). Springer.
Al-Hammadi, M. A. (2025). Current trends and challenges in the management of foot and mouth disease in Saudi Arabia: A review. Open Veterinary Journal, 15(5), 1907.
Anadolu Ajansı. (2025). Türkiye'de şap hastalığıyla mücadele için seferberlik başlatıldı. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiyede-sap-hastaligiyla-mucadele-icin-seferberlik-baslatildi/3623218
Ari, H., Islek, E., Uslu, M., Ozatkan, Y., Karakas, F., Yildirim, H., & Alp, E. (2022). The monetary impact of zoonotic diseases on society: The Turkish Case. Ankara Universitesi Veteriner Fakultesi Dergisi, 69(1).
Aspen, A., Bexultanov, G. N., Bizhanov, A. B., Shakibayev, Y. B., Adambayeva, A. А., Kydyrova, G. N., & Orynbaeva, B. M. (2025). Episotological monitoring of brucellosis of large and small cattle in the Pavlodar Region of the Republic of Kazakhstan.
Atay E, Metintaş S. BRUSELLOZ ve EKONOMİK YÜZÜ - ECONOMIC BURDEN of BRUCELLOSIS. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi. 2018;3(3):71-84.
Blasco, J. M., Moreno, E., Muñoz, P. M., Conde-Álvarez, R., & Moriyón, I. (2023). A review of three decades of use of the cattle brucellosis rough vaccine Brucella abortus RB51: myths and facts. BMC Veterinary Research, 19(1), 211.
Burova, O. A., Zakharova, O. I., Iashin, I. V., Khaibrakhmanova, S. S., Zhuchkova, O. V., Grebnev, N. A., & Blokhin, A. A. (2023). Foot and mouth disease: risk factors and control measures. Аграрная наука Евро-Северо-Востока, 24(3), 346-358.
Can, M. F., & Yalçın, C. (2014). The cost-benefit analysis of alternative brucellosis control strategies in Turkey.
Corbel, M. J. (2006). Brucellosis in humans and animals. World Health Organization.
De Menezes, T. C., Countryman, A. M., Ferreira Filho, J. B. D. S., & Ferreira, F. (2022). Economic assessment of foot-and-mouth disease outbreaks in Brazil. Q Open, 2(2), qoac028.
De Menezes, T. C., Ferreira Filho, J. B. D. S., & Countryman, A. M. (2023). Potential economic impacts of foot‐and‐mouth disease in Brazil: A case study for Mato Grosso and Paraná. Journal of the Agricultural and Applied Economics Association, 2(3), 481-496.
Denizli İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. (2025, 18 Şubat). [Haber Başlığı –2025 Yılı İlkbahar Dönemi Şap Aşılama Kampanyası Başladı]. [Haber Metni]. Erişim adresi: https://denizli.tarimorman.gov.tr/Sayfalar/GormeEngellilerDetay.aspx?OgeId=1132&Liste=Haber
Dinter Z, Morein B, (1990). Virus İnfections of Ruminants. Elservier Science Publishers BV. 506-508.
Doel, T. R. (2003). FMD vaccines. Virus Research, 91(1), 81–99.
Domingo, E., Escarmis, C., Baranowski, E., Ruiz-Jarobo, C., Carrillo, E., Nunez, J. I., & Sobrino, F. (2003). Evolution of foot-and-Mouth Disease Virus. Virus Research, 91(1), 47–63.
Ducrotoy, M. J., Conde-Alvarez, R., Blasco, J. M., & Moriyon, I. (2016). A review of the basis of the immunological diagnosis of ruminant brucellosis. Veterinary immunology and immunopathology, 171, 81-102.
Eşki, F., Demir-Ayvazoğlu, P., & Günaydın, E. (2021). The mean prevalence, abortion rate and estimating the economic costs of Brucella abortus in dairy cows in Turkey. Israel Journal of Veterinary Medicine, 76(3), 126-136.
Garin-Bastuji, B., & Blasco, J. M. (2016). Brucellosis (infection with Brucella abortus, B. melitensis, and B. suis). World Organisation for Animal Health, Paris, France.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü. (2012). Brusella’nın konjuktival aşı ile kontrol ve eradikasyonu projesi (Genelge No: 2012/03).
Iyisan AS, Akmaz O, Duzgun GS, Ersoy Y, Guler L, Eskiizmirli S et al. Seroepidemiology of ovine and bovine brucellosis in Turkey. Pendik Vet Kont Arast Enst Derg, 2000;3:21–75.
İnce, Ö. B., & Kanat, Ö. (2015). Şap Hastalığı. Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi, 26(2), 45-51.
Kitching P, (1998). A recent history of foot and mouth disease. J Comp Path, 118, 89-108.
Knight‐Jones, T. J., Robinson, L., Charleston, B., Rodriguez, L. L., Gay, C. G., Sumption, K. J., & Vosloo, W. (2016). Global foot‐and‐mouth disease research update and gap analysis: 1‐Overview of global status and research needs. Transboundary and Emerging Diseases, 63, 3-13.
Knowles, N. J., Samuel, A. R., Davies, P. R., Kitching, R. P., & Donaldson, A. I. (2001). Outbreak of foot-and-mouth disease virus serotype O in the UK caused by a pandemic strain.
Kompas, T., Nguyen, H. T. M., & Ha, P. V. (2015). Food and biosecurity: livestock production and towards a world free of foot-and-mouth disease. Food Security, 7(2), 291-302.
López-Merino, A. (2020). Brucellosis in Latin America. In Brucellosis (pp. 151-161). CRC Press.
Malirat, V., Caldevilla, C., Cardillo, S., Espinoza, A. M., Novo, S. G., Taffarel, A., ... & Bergmann, I. E. (2023). Broad immunogenic spectrum of monovalent and trivalent foot-and-mouth disease virus vaccines containing O1 campos, A24 cruzeiro and A Argentina 2001 strains against circulating viral lineages in cattle and pigs. Vaccine, 41(39), 5782-5790.
MF, C., & Yalcin, C. (2011). Obtaining required data via Delphi expert opinion surveys and target groups surveys for calculation of financial losses resulted from brucellosis and cost-benefit analysis of alternative brucellosis control strategies in Turkey. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 17(4).
Ministry of Agriculture, Livestock and Food Supply. (2017). National Foot and Mouth Disease Prevention and Eradication Program—PNEFA: Strategic Plan—2017–2026. Brazil. https://www.gov.br/agricultura/pt-br/assuntos/sanidade-animal-e-vegetal/saude-animal/programas-de-saude-animal/febre-aftosa/vacinacao/PNEFA_Plano_Estratgico_2017_2026verso2017ingles.pdf
Moraes, M. P., de Los Santos, T., Koster, M., Turecek, T., Wang, H., Andreyev, V. G., & Grubman, M. J. (2007). Enhanced antiviral activity against foot-and-mouth disease virus by a combination of type I and II porcine interferons. Journal of virology, 81(13), 7124-7135.
Oruç, a., Aydin, s. S., & Avci, m. Türkiye Hayvanciliğinda Kilit Nokta: Çayir Meralarin Yeterliliği.
Ozturk, N., Kocak, O., & Vosough Ahmadi, B. (2020). Economic Analysis of increasing foot-and-mouth disease vaccination frequency: the case of the biannual mass vaccination strategy. Frontiers in veterinary science, 7, 557190.
Ragan, V. E. (2002). The animal and plant health inspection service (APHIS) brucellosis eradication program in the United States. Veterinary microbiology, 90(1-4), 11-18.
Sebin Gündem. (2024, 14 Aralık). Tarım ve Orman Bakanı Yumaklı: Brusella hastalığına karşı da kitlesel olarak aşılama çalışmalarını başlattık. https://www.sebingundem.com/haber/tarim-ve-orman-bakani-yumakli-brusella-hastaligina-karsi-da-kitlesel-olarak-asilama-calismalarini-baslattik-14016.html
Singh, R. K., Sharma, G. K., Mahajan, S., Dhama, K., Basagoudanavar, S. H., Hosamani, M., ... & Sanyal, A. (2019). Foot-and-mouth disease virus: immunobiology, advances in vaccines and vaccination strategies addressing vaccine failures—an Indian perspective. Vaccines, 7(3), 90.
Şanlıurfa İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. (2025, 4 Mart). İlkbahar şap aşı dönemi başladı. [Haber Metni]. Erişim adresi: https://sanliurfa.tarimorman.gov.tr/Haber/29/Ilkbahar-Sap-Asi-Donemi-Basladi
Şap Enstitüsü Müdürlüğü (2010). Şap hastalığı. Erişim: [http://www.sap.gov.tr/sap_hastaligi.htm]. Erişim tarihi: 06.08.2010
T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2024). Türkiye'de bruselloz mevcut durum raporu / Current situation report of brucellosis in Türkiye. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/zoonotik-ve-vektorel-hastaliklar-db/Dokumanlar/Raporlar/Tr_Bruselloz_Mevcut_Durum.pdf
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü. (2024, 19 Eylül). Sonbahar şap aşılama kampanyası başladı. [Haber Metni]. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Haber/946/Sonbahar-Sap-Asilama-Kampanyasi-Basladi
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2019, 18 Temmuz). Brusella’nın konjuktival aşı ile kontrol ve eradikasyonu projesi: Brusella genelge serolojik test.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü. (2009). Şap hastalığı. Hayvan hastalık ve zararlıları ile mücadele programı kitapçığı (s. 16–21).
Tewari, A., Jain, B., & Bhatia, A. K. (2020). Multiplexed DIVA tests for rapid detection of FMDV infection/circulation in endemic countries. Applied Microbiology and Biotechnology, 104(2), 545-554.
Tufan M, (2006). Animal health authorities and transboundary animal diseases in Turkey. J Vet Med, 53, 35-37.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2025). MEDAS Veri Analiz Sistemi. Erişim 1 Haziran 2025, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/
Yumuk, Z., & O’Callaghan, D. (2012). Brucellosis in Turkey — an overview. International Journal of Infectious Diseases, 16(4), e228–e235. https://doi.org/10.1016/j.ijid.2011.12.011
Загрузки
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2025 ICONTECH INTERNATIONAL JOURNAL
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-NoDerivatives» («Атрибуция — Некоммерческое использование — Без производных произведений») 4.0 Всемирная.
